Müvekkil, yeni bir iş ilişkisi kurmaya yönelik toplantısının tam da ortasından aramış, karşı tarafla anlaştıklarını, en kısa sürede imzaları atmak istediklerini, belirttiği ticari amaç ve esasları içeren bir PROTOKOLÜ ACİL HAZIRLAYIP kendisine iletmesini istemişti. Borçlar hukuku bilgileri gözünün önünden bir film şeridi gibi geçen avukatın kulaklarında da “acil” sözü yankılanmaya başlamıştı...

Sözleşmeler borç ilişkisinin kaynaklarındandır. Borç ilişkilerini konu alan Borçlar Hukuku (Genel Hükümler ve Özel Hükümler) derslerini başarıyla tamamladığınızda (ideal olarak) Borçlar Kanunu ve ilgili mevzuattaki sözleşmelere ilişkin düzenlemelere genel olarak hakim olmanızın yanı sıra, yasal düzenlemeleri ve mahkeme kararlarını analiz edebilme, yorumlayabilme, önünüze gelen sözleşmelere ilişkin somut bir olayın olgularını farklı açılardan gerekçeli olarak tartışabilme vb. birçok yetiyi de kazanmış olmanız esastır.

Bu temeli sağlam kurmak çok önemlidir. Ancak mesleki faaliyetlerinizde başarılı olabilmek bakımından, bu sağlam temelin üzerine bir kat daha eklemeniz aynı derecede gerekli ve önemlidir: Sözleşme hazırlama işini tasarlamaya ve kaleme alacağınız sözleşmeye değer katabilmeye yönelik mesleki vasıflara sahip olmak.

BU MESLEKİ VASIFLARA SAHİP OLMAK NEDEN BU KADAR ÖNEMLİ?

Taraflar sözleşme ile, birbirlerine ve amaçlarına ilişkin koordineli şekilde bilgi edinmeyi, gelecekteki hakları, yükümlülükleri ve uygulanacak usulleri belirlemeyi, riskleri paylaştırmayı hedeflerler. Ticari sözleşmeler söz konusu olduğunda taraflar, iş ile ilgili anlaşmalarını, hukuki, ekonomik vs. boyutlarını da gözeterek şekillendir, sözleşme ile vücuda getirirler. İş anlaşmasının bu dönüşümünün taraf iradelerine uygun, açık, belirsizliklerden mümkün olduğunca uzak, muhtemel problemlerin pratik çözümüne odaklı, tarafların hak ve yükümlülüklerini bileceği kadar net ve ancak değişebilecek koşulları yönetebilecek derecede de esnek olmasını sağlayacak olan ise avukattır. Bunu yaparken de müvekkilinin hedeflerini ön planda tutup, risklerini ise en aza indirebilmelidir.

Avukat bu saydıklarımı ancak iyi tasarlanmış ve iyi kaleme alınmış bir sözleşme sayesinde sağlayabilecektir. Bu da iyi yazma ve iyi organizasyon yetilerinden daha fazlasını gerektirir. Avukatın müzakere ve sözleşme hazırlama tekniklerine hakim olması, sağlam teorik bilgisi bulunması ve bunu uygulamaya gerektiği gibi aktarabilme becerisi, iş hayatını ve iş ilişkilerini yorumlayabilme, stratejik olarak düşünebilme, hem hukuki hem de ekonomik sonuçları öngörebilme kapasitesi bu bağlamda özel önem arz eder.

BU MESLEKİ VASIFLARA SAHİP OLMAK HER AVUKAT BAKIMINDAN MI ÖNEMLİ?

Mesleki faaliyetlerinizi birleşmeler ve devralmalar gibi sözleşmesel ilişkiler üzerinde temellenen alanlara odaklamayı planlıyorsanız, sözleşme hazırlama ve inceleme tekniklerine ve yukarıda saydığım mesleki vasıflara üst düzeyde hakim olmanız gerektiği şüphesizdir. Ancak söz konusu tekniklerin ve mesleki vasıfların sadece bu gibi çalışma alanları bakımından gerekli olduğunu düşünmek doğru değildir. İster dava avukatı olarak mesleki faaliyet gösterin, ister in-house avukat olarak çalışın, sözleşme hazırlama işini nasıl tasarlayacağınızı, iş ilişkilerini nasıl yorumlayacağınızı, stratejik olarak düşünebilmeyi ve bir nihayetinde bir sözleşmeyi nasıl kaleme alacağınızı içselleştirmiş olmak yine aynı derecede önemli ve gereklidir.

Dava avukatı olarak sözleşmesel bir uyuşmazlık üzerinde çalışıyorsanız, bu vasıfları haiz olmak sizi daha güçlü kılar. Uyuşmazlığa konu olan sözleşme düzenlemelerini isabetle analiz edebilmenizi, yorumlayabilmenizi ve sözleşmesel uyuşmazlığın tarafı olan müvekkilinizi gerektiği gibi temsil edebilmenizi sağlar. Bir başka ifadeyle sözleşme düzenlemelerinin nasıl ve neden o şekilde kaleme alındığını analiz edebilmek, müvekkilinizin haklarını savunma bakımından daha yaratıcı ve ikna edici hukuki gerekçelendirme yapabilmenizi kolaylaştırır.

In-house avukat olarak çalışıyorsanız, çalıştığınız şirketin ticari hayat içindeki birçok ilişkisinde yine sözleşmelerin kurulması, icrası ve uyuşmazlık halinde bunların halli ile yoğun olarak ilgileneceğiniz açıktır.

Müvekkiliniz ya da in-house olarak çalıştığınız şirket çok uluslu bir şirketse ya da uluslararası nitelikte iş ilişkileri olan yerli bir şirket ise, uluslararası ticari sözleşmeler de mesleki faaliyetlerinizin odağında olacaktır. Günümüzde genellikle İngilizce olarak kaleme alınan bu gibi sözleşmeler, sözleşmeye uygulanacak hukuktan bağımsız olarak, genellikle yerli sözleşmelerden farklı tarzda kaleme alınmaktadır. Dil ve üslup farklılığını yönetebilmenin yanı sıra, uluslararası sözleşmeler söz konusu olduğunda daha karmaşık hukuki durumları yönetmeniz gerekeceği de açıktır. Sözleşme hukuku, karşılaştırmalı sözleşme hukuku, milletlerarası özel hukuk, usul hukuku ve uluslararası tahkim gibi pek çok farklı disiplini ilgilendiren soru ve sorunlarla birarada ilgilenmeniz gerekecektir. Bu çerçevedeki mesleki yönetimi başarıyla sürdürebilmek için, yabancı dil yeterliliği ve global hukuki vizyonunuzu geliştirmenin yanı sıra yukarıda ifade ettiğim mesleki vasıfları da geliştirmeniz şarttır.

BU MESLEKİ VASIFLARI NE ZAMAN ve NASIL GELİŞTİREBİLİRSİNİZ?

Hiç kuşkusuz ideal olan senaryo, sağlam borçlar hukuku temelinin kurulmasını takiben işin uygulama tarafının da hukuk eğitimi sırasında öğretilmesi ya da en azından öğretilmeye başlanmasıdır. Benim öğrenciliğim sırasında özel olarak bu vasıfların kazanımına yönelik ders ya da programlar yoktu. “İlk sözleşmenizi ne zaman hazırladınız/incelediniz?” sorusunu yönelttiğinizde, çoğu kıdemli avukattan da “Hukuk fakültesinden mezun olduktan ve işe başladıktan sonra” yanıtını alırsınız. Elbette mesleğin icrası sırasında birçok bakımdan tecrübe kazanıp gelişmek söz konusudur ve bu sürekli devam eder. Ancak beklenen ve normal olan bu akışa yön vererek ivme kazandırmak farklı ve önde olmanızı sağlayacaktır. Bunun için borçlar hukuku altyapınızı oluşturmanızın akabinde, hangi hususlarda ne tarz mesleki ihtiyaçlarınız olacağının farkındalığıyla, gerekli sair donanıma sahip olmak için kişisel çaba harcamanızın önemli olduğunu düşünüyorum.

Günümüzde hukuk lisans ve yüksek lisans programlarında sözleşme hazırlamave inceleme tekniklerine ilişkin seçimlik derslere yer veriliyor. Diğer taraftan İngilizce olarak verilen sözleşme hukuku seçimlik derslerinde de İngilizce sözleşme hazırlama teknikleri, ders kapsamının ve zamanın izin verdiği ölçüde ele alınabiliyor. Örneğin, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi bünyesinde “Basic Principles of Contract Law” seçimlik dersini verdiğim dönemde, uluslararası sözleşmelerin (uygulanacak hukuktan bağımsız olarak) genellikle common law modelleri (örnekleri-şablonları) esas alınarak kaleme alındıkları, “boilerplate clauses” olarak adlandırılan genel düzenlemeleri içerdikleri, bu düzenlemelerin common law modellerindeki hukuki anlamları ve Türk Hukuku’nun uygulanması halinde muhtemel hukuki etkileri gibi birçok önemli husus ders içeriğinde yer alıyordu.

Halen hukuk eğitiminizi sürdürüyorsanız yukarıda değindiğim tarzdaki seçimlik dersleri değerlendirmenizi öneririm.

Bunun dışında süre kısa olsa da yaz stajları esnasında çalışacağınız bürolarda uygulamaya hakim bir mentor sayesinde önemli gelişmeler kaydetmeniz mümkün olabilir. Staj tercihlerinizi, bu mesleki ihtiyaçları göz önünde bulundurarak, ne istediğinizi bilerek ve ön çalışma yaparak oluşturun.

Çeşitli hukuk fakültelerinin sürekli eğitim merkezleri sözleşme hazırlama ve inceleme tekniklerine ilişkin programlar düzenliyorlar. Ücretli olan bu programlardan bazıları stajyer avukatlara ve avukatlara yönelik, bazıları ise hukuk fakültesinin son sınıfındaki öğrencileri de kabul ediyor. Bunların yanı sıra baroların meslek içi eğitim faaliyetleri çerçevesinde değerli akademisyenler ve değerli avukatlar tarafından başarılı eğitimler veriliyor. Özellikle son dönemde eğitimlerin online olması erişimi de iyice kolaylaştırmış durumda.

KAYNAKLARDAN FAYDALANIRKEN HANGİ HUSUSLARI
GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURMANIZ GEREKİR?

Salt bir dersi almış, bir seminere ya da eğitime katılmış ya da bir kitabı okumuş olmanın sözleşme hazırlama işini tasarlama ve sözleşme yazmaya ilişkin stratejik düşünebilme vb. mesleki vasıflarınızı geliştirmek bakımından yeterli olabilmesi mümkün değil. Bunların tümü değerli kaynaklar olmakla birlikte, kaynakları mesleki amaçlarınıza uygun olarak kullanabilmeniz sizin kişisel farkındalığınıza ve çabanıza bağlı. O halde önce büyük resmi görebilmeli, mesleki ihtiyaçlarınızı ve amaçlarınızı iyi tespit etmelisiniz.

İki temel amacınız var:

1. Sözleşmeyi nasıl yazacağınızı öğrenmek,
2. Daha da önemlisi sözleşmeyi yazma hususunda ne tarzda düşünmeniz gerektiğini öğrenmek.

Her iki amacınız bakımından da ön koşul sağlam bir borçlar hukuku temeli. Amaçlarınız ise teorik temeliniz sayesinde uygulama yapabilmeye yönelik.

Amaçlarınızdan ilki, yani sözleşmeyi kaleme alma kısmı sözleşme hazırlamanın temel prensiplerine hakim olmayı gerektirir. Girişi nasıl yapacaksınız, tanımları nasıl net ve uyumlu şekilde oluşturacaksınız, belirsizlikleri nasıl önleyeceksiniz, açıklığı nasıl sağlayacaksınız, aynı şeylerin aynı şekilde söylendiğinden nasıl emin olacaksınız vb. pek çok ayrıntı bu kapsamda değerlendirilmeli ve bunlara ilişkin teknikleri bu ilk amacınıza hizmet etmek üzere öğrenmelisiniz. Keza metnin stili de oldukça önemlidir ve yine bu çerçevede ele alınmalıdır. Hangi ifadeleri kısaltacaksınız, hangilerini koyu (ki bunlar genellikle önemli ve tanımladığınız terimlerdir) yapacaksınız, hangilerini italik (ki bunlar genellikle ek bilgi verdiğiniz hususlar, alıntı yaptığınız yerler ya da vurgu yapmak istediğiniz kelime ya da ifadelerdir) yapacaksınız, anlaşma eklerini nasıl düzenleyeceksiniz vb. stile ve düzene ilişkin ayrıntıları da öğrenmeniz gerekir.

Kanaatimce daha zor olan ikinci amaca yönelik altyapıyı oluşturmak, yani sözleşmeyi yazma hususunda ne tarzda düşünmeniz gerektiğini öğrenmek ve bu düşünüş tarzını içselleştirmektir. Bu, sizi evvelce hazırlanmış sözleşmelere bakıp, kopyala yapıştırla sadece taraf ve olayın bazı ayrıntılarını değiştirerek sözleşme hazırlama (büyük) yanlışından kurtaracak tek yoldur.

O halde size sunulan teknik bilgileri ve uygulama örneklerini kopyalanacak şablonlar olarak algılamamalı, bir sistem içinde özümsemelisiniz. Bunun için (ticari sözleşmeler bakımından) müvekkiliniz olan iş adamlarının nasıl düşündüğünü, o işe ve iş anlaşmasına nasıl baktığını anlayabilmeniz, müvekkilin kısa, orta, uzun vadedeki istek ve tercihlerini isabetle değerlendirebilmeniz ve yorumlayabilmeniz gerekir. Müvekkilin iş anlamındaki hedefleri neler, sözleşmeye dahil edeceğiniz hangi düzenlemeler bu hedefleri destekler, hangileri bunları engeller, hangi düzenlemeler karşı tarafa daha fazla kontrol imkanı verir, hangi düzenlemeler müvekkili daha fazla risk altına sokar, hangi olay ve durumlar sözleşmenin ihlali olarak düzenlenmelidir, hangi ihlaller bakımından hangi tür ve miktarda tazmin usul ve hükümleri uygundur vb. soruları sorarak ilerlemeniz gerekeceğini aklınızda tutarak ve borçlar hukuku bilginize güvenerek sistemli şekilde pratik yapmalısınız.

Diğer taraftan, tıpkı satrançta hamle yapmadan önce sadece tahtanın üzerindeki satranç taşlarının durumunu değil, karşıdaki oyuncunun kim olduğunu da değerlendirmeniz gerektiği gibi; somut olayın veri ve özelliklerinin yanı sıra ilişkinin karşı tarafına da odaklanmayı ihmal etmemeniz gerekir. Ayrıca çoğu durumda sadece somut olay ve karşı taraf ile ilgili bilgiye sahip olarak ilerlemek de yeterli korumayı sağlayamayabilir. Zira ilgili iş kolunun kendine has özellikleri, pratikleri, birçok riski de beraberinde getirebilmektedir. Bu bakımlardan da dersinizi iyi çalışmalı, geniş bir perspektiften değerlendirme yapabilecek donanımda olmalısınız.

Tüm bunları kapsayan ve fakat bunlarla da sınırlı olmayan stratejik düşünüş tarzının geliştirilebilmesi için sadece teknik çalışmaların yeterli olmayacağını, zamanla gelecek mesleki tecrübeye ihtiyaç olduğunu da vurgulamalıyım. Ancak bir yerden başlamanız lazım.

HUKUK FAKÜLTESİ SIRALARINDA ya da MESLEĞİN BAŞINDA BU PERSPEKTİFTEN BAKABİLMEK
ZAMAN, ENERJİ ve MÜVEKKİL KAZANDIRIR

Hukuk fakültesi sıralarında ve mesleğin daha başındayken, bu perspektiften bakabilmenin zaman, enerji ve müvekkil kaybının önüne geçebileceği tereddütsüz. Önünüze gelen her ilişkinin benzersiz ve özel olduğunun bilinciyle, hangi sözleşme kavram ve hükümlerinin müvekkilinizin menfaatlerini koruyarak eldeki iş ilişkisini en isabetli şekilde sözleşmeye yansıtabileceğini analiz edebilmek, muhtemel hukuki ve ekonomik sonuçları öngörebilmek için stratejik düşünebilmek bu alandaki başarının sırrı. Bu çerçevede yetkinleşebilmek de, öğrenme sürecinizi yukarıda ifade etmeye çalıştığım mesleki ihtiyaçlarınızı bilerek planlamanızı ve yoğun çaba harcamanızı gerektiriyor. Bu planı ne kadar erken yapar, çabayı ne kadar erken göstermeye başlarsanız o kadar lehinize. Sürekli öğrenme ve gelişmeyi gerektiren bu sürecin aynı zamanda keyifli bir süreç olmasının ise yükü biraz olsun hafiflettiğini belirtmeliyim. Değer katabildiğiniz nice sözleşmelere...